Didem Madak

İris'in Ölümü

Bugün kalbimi eski bir plak gibi
Öyle çok tersine çevirdim ki:

Bazı şarkılar vardır
Cızırtılı bir yağmur gününü anlatır
Uzaklarda süren sarı yağmurluklu bir hayatı
Deniz bazen kendini kaldırımlara fırlatır,
O zaman bir yavru yengece bakan
İnsanların şarkısı olurdu o şarkının adı.
Keşke ismim İris olsaydı,
Keşke ismim herkese
Sarı yağmurluğuyla koşan hayatı anlatsaydı.

Bazı şarkılar vardır
Ellerim kocamanlaşır, tuhaflaşır
İşte o ellerimle herkese
Çamurlu şiirler uzatsaydım
Hepsi çok kirli olsaydı tanrım!

Bazı şarkılar vardır
Kırmızı akşamsefalarını anlatır
Karanlığın kalbinde yalnız, açmanın acısını
Komşu kadınların basma elbiseli konuşmalarını
Geceyi onlar bahçeye taşırdı
Ben ne zaman öleceğim tanrım!
Sabah olunca mı?
Keşke birkaç dakikayı ipek mendillere sarıp saklasaydım
İrileşen, gitgide irileşen ağaç gibi
İsmi nedensizce İris oluveren bir ağaç gibi
Şu odanın ortasında dursam,
Saat kuleleri dökülürdü dallarımdan tanrım!
Artık sarı yaprakların ölü olduğuna inanmıyorum.

Bazı şarkılar vardır
Kanatlarında yağmuru taşıyan kelebeği anlatır
Kırmızı bir çakmak gibi neşeli ölmek olurdu
O şarkının adı,
Ardında yalnızca nemli sigaralar bırakmanın acısı
Keşke ismim İris olsaydı
Keşke ismimin bir anlamı olmasaydı.

Herkes çıkarsın kalbini
O çirkin mücevher sandığından
Ve herkes onu birbirine fırlatsın tanrım!

Didem Madak  / Grapon Kâğıtları⁶

•••

"Niçin şiir yazmaya başladığımı düşündüğümde şunu fark ettim: O dönem şiir bana, herkesten ve her şeyden çok özgürlük vaat ediyordu." ³(Didem Madak'la Röportaj,2002)

"Ruhunu ütüsüz ve buruşuk gezdirmeyi seven kadın" Didem Madak'ın, gidişinin sene-i devriyesi bugün, 24 Temmuz. 2011. Onu sevmemin iyi bir şair olmasının yanı sıra kadın olmasıyla da çok ilgisi var. Dahası bu kadınlığın şiirine sirayet edişi beni çok etkiliyor.

Yine çok sevdiğim başka bir şair olan Hayriye Ünal'ın Tahlil Tahrip İnşa (Modern Şiir Eleştirisi)'i incelemesinde, D.Madak için yazdığı şu yazıyı okumuş olmam da bloga da Didem Madak'la ilgili bir şeyler toplama istediğime sebep oldu: 

"Bu yazıyı belki de aynı tuzakta olduğumuzu hissettiğim bir şair olduğu için yazıyorumdur. Aynı tuzak derken kadınlık-akranlık-şiir gibi dış gösterenlere bağlı ama derinde istenmemiş çocuk olmak gibi bir duyguyu kastediyorum. Ebeveynin değil ama dünyanın istemediği biri gibi. Ancak Didem Madak, dünyanın kendisine karşı sürdürdüğü şehvetsizliğe alayla bakabilmiştir. Dünya tarafından kapılmanın nihayetinde insanı -hele bir yazarı/şairi- kurbana dönüştürdüğünü iyi biliyor gibi. Yine de bundan dolayı acı çekmediğini söylemek kolaycılık olur. Bunu tam olarak bilemeyiz. Bu bir paradokstur. Acısı çekilen şey, aslında istenmenin yokluğundan kaynaklı acı, istemekle küçük düşülecek olan şeydir aynı zamanda. Elini uzatmakla alabileceğin bir meyveyi canın istiyor diye utanmak. Ama o istek olmadığında kendi değerinden kuşkuya düşersin. Bu, karşılıksız olduğundan kuşku duymadığın, yani ümitsiz olduğun, ama bazı işaretlerle karşılıklılık hissini veren ve böyle anlarda sivri çıkışlar yaparak âşığı alabora eden bir aşk ilişkisine benzer. Küçük düşmemek için isteği en dibe gömdüğün, isteme fiilini unutacak kadar uzak kaldığında ise kapalı/yalıtkan, çürümeye yatkın bir iletişimsizlik tohumuna dönüştüğün. Şiir, burada tohumun açılmasını sağlayan şey gibi duruyor. Benim yorumum, Madak'ın bunun farkında olduğu ve şiire bunun için tutunabildiği." ²(Hayriye Ünal,2014)

•••

8 Nisan 1970'de doğar Didem Madak. Annesi babası öğretmendir. Altı yıl sonra da kız kardeşi dünyaya gelir. Işıl.

Didem Madak fakat 13 yaşındayken annesi 38 yaşında kanserden vefat eder. Babası İkinci bir evlilik yapar. Fakat Didem Madak üvey annesiyle sorunlar yaşadığı için kazanmış olduğu Hukuk Fakültesi'nin ilk yılında sınıftan bir arkadaşıyla evlenir ve evden kaçar. Fakat evlilikte yaşadığı sorunlardan sonra da boşanmak durumunda kalır. Sonrasında maddi sıkıntılar çeker. Hatta bodrum katında ev tutmak zorunda kalır.

Mutsuza Kim Bakacak şiir'ini ithaf ettiği Müjde Bilir bir röportajında şunları söyler: “Didem beni bir akşam aradı ve annesini özlediğini anlattı. Taksiye binip bana gelmesi için ikna ettim. Geldiğinde mahcup ve çekingendi. Anne şefkatine duyduğu özlem derinden belli oluyordu. ‘Çok mutsuzum’ dedi. Ertesi gün buluşmak için sözleştik. Ancak Didem gelmedi. Didem’in evine gittiğimde duvara iliştirilmiş bir not buldum. Sevgili Müjde, Maviş Anne içimden hiçbir şey söylemeden gitmek geldi. Seni seviyorum. Dün gecenin şiiri zaten yazılmıştı, ben sadece kaleme alacağım.” 

Mutsuza Kim Bakacak?⁶

Hatta Didem Madak bu bodrum katında bi nevi inzivaya çekilmiş kendini kapatmış. Bu durumu da "Örtündüm ben… Her şeye karşı… Kadın kimliğimden de sıyrıldım. Bu beni rahatlattı.” diyerek açıklar.

Kardeşi Işıl'ın "İnkılap Kitabevi 2000 Şiir Ödülü’ yarışmasına şiirlerini gizlice göndermesi ve ödül kazanmasından sonra şair hayata döner. Daha sonrasında tekrar evlenir. Annesinin adını koyduğu kızı Füsun doğar.

Didem Madak 41 yaşında kanserden hayatını kaybeder. Ardında üç şiir kitabı bırakır. 

Madak şiiri insanı içine alıyor. Yani beni inanılmaz alıyor. O masumane yanı, o yansıtışı, meselesi oluşu şiirlerinin. Elbette ben burada kısıtlı bilgimle onun poetikasına girecek değilim. Fakat herkes tarafından bilinmesi ve okunması gerektiği kanaatindeyim. Kıymetli.

"Benim hâlâ hayatımla ve bir kadın oluşumla ilgili çözemediğim bazı meselelerim var, bu meselelerle samimiyet ve cesaretle boğuşuyorum hâlâ. Bütün bunlar yokmuş gibi davranıp, kitabi şiirler yazamam. Şiirlerim ütüsüz ve buruşuk gezdirdiğim ruhumun diyeti bence. Bu yüzden hepsi benden parçalarla dolu. Bu yüzden biraz ‘kadınsı’, durup dururken bağıran şiirler."³(Röportaj,2002) 

 

2000, 2002, 2007

•••

"Gerçekle düşün neredeyse mükemmele yakın bir bileşkesine varan Didem Madak (1970), daha ilk kitabı Grapon Kâğıtları'nda (2000) bile kendine özgü somut bir dünya kurgusuyla yazar:

"Kış başında bir ton kömür yığarlardı kapıya

Bazen görülen rüyalar gibi kapkara

Bir ton rüya çıtırdarken

Sen kar yağmadan önce başkaydın,

Kar yağdıktan sonra bambaşka."

Madak'ın şiirlerinde imgenin şiirsel kompozisyonun bütününe yerleştiğini görürüz. Şair, masumiyetin dünyası ile yetişkinlerin dünyası arasında diyalojik bir köprü kurar. Çocukluk anıları kadar, yaşanılan zaman da şiirde ağırlık kazanır. Madak'ın hemen her şiirinde hayat dolu, yapmacıksız bir söyleyiş okuyucuyu sarar; onu bir duygu durumundan diğerine, bir düşünceden diğerine koparmadan bırakır. Şairin üç kitabında da anlatı unsuru ve konuşma dili başattır. Psikolojik yönü ağır basan ikinci kitap Ahlar Ağacı'nda (2002) uzun soluklu şiirin başarılı örneklerini vermeye başlayan Madak, son kitabı Pulbiber Mahallesi'nde (2007) bir çeşit şehir epiğinin izini sürer. Pulbiber Mahallesi, önceki iki kitaptan teknik anlamda daha üstündür." ¹(Hakan Şarkdemir,2018)

•••

Pollyanna'ya Mektuplar⁶

“Çoğunluğu kendini gizleyen, koruyan, gardını alan, ürkmüş insanların yaşadığı bu ülkede bir kadın olarak bana ait bir hayatım olsun diye gösterdiğim çabaya ve kendi serüvenime haksızlık edemem. Bu yüzden hayatımı samimiyet ve cesaretle anlatmak benim için önemli. Benim hâlâ hayatımla ve bir kadın oluşumla ilgili çözemediğim bazı meselelerim var, bu meselelerle samimiyet ve cesaretle boğuşuyorum hâlâ. Bütün bunlar yokmuş gibi davranıp, kitabi şiirler yazamam. Şiirlerim ütüsüz ve buruşuk gezdirdiğim ruhumun diyeti bence. Bu yüzden hepsi benden parçalarla dolu. Bu yüzden biraz ‘kadınsı’, durup dururken bağıran şiirler.” ³ (Didem Madak, 2002)

 

•••

Ah’lar Ağacı⁸ (dinlemek için🎧)

1.

Bir ilaç içsem bari diye düşündüm,

Biraz kolonya sürünsem,

Ferahlasam, pencereyi açsam.

Şöyle bir şey yazdım sonra:

Yağmur, çamurlu bir elbise dikiyor şehre

Sıkılıyoruz hepimiz bu çamurlu giysinin içinde.

Berbattı,

Bir şiire böyle başlanmazdı.

İç ses diye söylendim,

Ardından Yıldırım Gürses...

Aptal aptal güldüm bir de buna.

Ayşecik vazoyu kırıyor

Ve ‘tamir et bakalım’ diyordu babasına.

Yapıştırsam da parçalarını hayatımın

Su sızdırıyordu çatlaklarından.

Karnabahar kızartmıyordu asla

Başrolde kadınlar.

Güçlü bir el silkeledi beni sonra

Sanırım Tanrı’nın eliydi.

Sayamadım kaç ah döküldü dallarımdan.

Binlerce yeşil gözü olan bir zeytin ağacı gibi,

Çok şey görmüşüm gibi,

Ve çok şey geçmiş gibi başımdan,

Ah...dedim sonra

Ah!

İç ses, diye söylendim

Çocukken şöyle dua ederdim Tanrı’ya:

Tanrım bana hiç erimeyen,

Kırmızı bir bonbon şekeri yolla.

Eski tül perdelerden gelinlik biçerdik

Kardeşimle kendimize durmadan,

Olmayan çayları,

Olmayan fincanlardan içerdik.

Olmayan kapıları açardık,

Olmayan ziller çaldığında.

Siyah papyonlu olurdu mutlaka

Resim defterimizdeki damat.

Yedi günde yarattığımız dünya

Mutlu olurduk pastel koksa.

Ve şimdi şöyle dua ediyorum Tanrı’ya:

Olanlar oldu tanrım

Bütün bu olanların ağırlığından beni kolla!

Kaybolmak istemiştim bir zamanlar

Kapının arkasında yokum demiştim

Ve divanın altında da.

Bulamazsınız ki artık beni,

Hayatın ortasında.

Kaybolmak istemiştim bir zamanlar

Beni kimse bulamazdı

Tanrı’nın arkasına saklansam.

O Kocamandı, en kocamandı o.

Bir kız çocuğunun hayalleri kadar.

Bir zamanlar kendimi

Bulunmaz Hint kumaşı sanmıştım.

Kaç metredir benim yokluğum?

Benden daha çok var sanmıştım.

Benim yokluğumdan dünyaya

Bir elbise çıkar sanmıştım.

Dünyanın çıplaklığına bakmaya utanmadan

Sonunda ben de alıştım.

Ah...dedim sonra,

Ah!

Güzin Ablası kitaplar olan bir kızdım,

İçim sıkılmasa o kadar

Tek bir satır bile okumazdım.

Taş bebeğim ters çevrilince ağlardı

Bir derdi var derdim.

Derdimi demeyi ben taşbebeğimden öğrendim.

Ninni derdim, ninni bebeğim!

Cam gözlerini kapardı, naylon kirpiklerini.

Plastik gözkapaklarının ardında,

Bilirdim rüyaları yoktu bebeğimin,

Gözyaşları da.

Ağladıkça tükürüğümden sürerdim gözaltlarına.

Bu kadar kolay harcamazdım rüyalarımı,

Kırmızı çantamda bayram harçlıklarım olmasa.

İnsan çıtır ekmeği ısırdığında,

Kırıklar dolar kucağına,

İşte orası umudun tarlasıdır.

Ve orada başaklar ağırlaştığında,

Sayısız ah dökülür toprağa.

İç ses, diye söylendim

Ve ah dedim sonra,

Böyle ah demeyi beli bükük bir ahlat ağacından öğrendim.

Dallarına salıncak kurardı çocuklar,

Hızlı yaşanan bir hayatın şarkılarıydı salıncaklar.

Meyveleri tatsızdı

Eski bir lanetten dolayı

Herkes dişlerdi acı meyvelerini,

Ve herkes söverdi ona.

İsmini yazardı herkes onun bağrına,

Ah derdi o. 

Ah!

Bıçağın ucundaydı insanların hafızası

‘İnsan unutandır

ve insan unutulmaya mahkum olandır.’

Tanrı şöyle derdi o zaman:

Ah!

Ne çok dikeni vardı ahlat ağacının tanrım,

Ulaşılamazdı,

Sen sarılmak istesen ona,

O sana sarılmazdı.

Ne çok dikenin vardı Tanrım!

Ne çok isterdim,

Sana sarılamazdım.

Ve şöyle derdim o zaman:

Ah!

Ahlat ahların ağacıydı,

Yaşlanmaya başlayanların,

İtiraf edilememiş aşkların,

Evde kalmış kızların.

Ahlat ahların ağacıydı,

Cezayir nasıl cezaların ülkesiyse,

Öyleydi işte.

Ve etimoloji Eti’lerden kalma

Bir zaman birimiydi yanılmıyorsam.

Ve yanılmıyorsam yalnız insanların,

Kahvaltı edip ağladıkları pazar sabahları yokmuş o zaman.

Mesela o zamanlar

Mutsuz olduğunda insanlar,

Yok olurmuş bazı dakikalar.

Gülümsedim o sıra,

Bazen sevinirim,

Sevinmek nedense hep yedi yaşında

Ve ah.. dedim sonra,

Ah!

Bazen ah diyorum durmadan,

Şimdi ben ahlatın başında,

Otuz iki yaşımda.

Ahlar ağacı gibi.

Rengarenk çaputlar bağladım yıllarca dallarıma,

Mavi, mor, kırmızı ve yeşil,

İstedim, hep istedim,

Sen iste derdim, iste yeter ki

Vereyim.

Her istediğimi verdim.

Arttım, fazlalaştım,

Eksikli yaşamaktan.

Ahlar ağacıyım, gibisi fazla.

Başka bir şey istemem

Artık beyazlaşan üç-beş tel saçıma,

Hesabımı vermekten başka.

Vasiyetimdir:

Dalgınlığınıza gelmek istiyorum

Ve kaybolmak o dalgınlıkta.

At arabasıyla kağıt toplardı

Her sabah çingene kadınlar.

Üst üste yığılırdı buruşuk kirli kağıtlar

Şaşırırdım

Kadınların mı yoksa kağıtların mı memeleri kocaman?

Bir zamanlar öfkem beni zora koşardı.

Kızıl yelelerim yapışırdı terli alnıma

Ne eğere gelirsin ne de semere derledi bana,

Yeniden doğmuş olurdum oysa,

Öldüğümü sandıklarında,

Yalnızca kağıtlarda iyi koşan bir at olarak.

Vasiyetimdir:

En güçlülerinden seçilsin

Beni taşıyacak olanlar.

Ahtım olsun,

Yükleri ağırlaşsın diye iyice,

Tabutumun içinde tepineceğim.

2.

Bir göl vardı evimizin karşısında,

Mavi gözleri olan,

Kara yağız bir şehirde yaşamışım meğer yıllarca.

Ya siz,

Nasıl bilirdiniz çocukluğunuzu ey cemaat?

Nasıldı

Öldürdüğünüz birinin cenaze namazını kılmak?

İlk üç vişneyi verdiğinde bahçedeki ağaç

Annem sevindiydi hatırlarım.

Ah demişti.

Ah!

Üç küçük kırmızı dünya verilmişti sanki ona.

Annem çok sevinmelerin kadınıydı.

Bazen sevinince annem gibi,

Rengarenk reçeller dizerim kalbimin raflarına.

Annem çok sevinmelerin kadınıydı,

Sıcak yemeklerin.

Başına diktikleri o taş,

Ne zaman dokunsam soğuktur oysa.

Ben okşadığımda ama, ısınır sanki biraz.

İç ses!

Bu bahsi kapa!

Mutfağa gidip domates çorbası pişirdim.

Çoktandır öksüz olan mutfakta

Buğulandı ve ağladı camlar,

Gözyaşlarını kuruladım perdelerin ucuyla.

Çoktandır öksüz olan dünyaya baktım,

Allah babasıyla baş başa kalmış insanlara,

Poşetin tamamını beş bardak suya boşaltınca,

Sanki biraz rahatladım.

Kazanlar dolusu çorba kaynatsam sanki,

Artık kimse mutsuz olmayacaktı.

Ah...dedim sonra,

Ah!

İç sıkıntımla çektirdiğimiz bu fotoğrafta,

Aynı vampir gibi çıkacağız.

Kırmızı çorbama ekmek doğrayınca,

Sanki biraz ferahladım.

Karıştırdım ve iç ses diye fısıldadım:

Hala aç mısın?

Bir tren geçti yine tam o sıra

Ustura gibi kara,

Düdük çala çala,

Geçti şiirimin ortasından.

Kes şunu dedim, kes artık!

Oldu olacak,

Kan kardeşi olsun ruhumla yollar.

Merak ederdim,

Kesik başları ve sarı ışıklarıyla

Nereye gider bu insanlar?

Raylar uzanırdı içimde kilometrelerce

Bir kara yılan gibi,

Bilemezdim menzil neresi?

Ah...dedim sonra

Ve acilen makas değiştirdim.

İç ses, diye söylendim,

Raydan çıkma bundan sonra.

Kuyruk sallardı,

annemden kalma maaşım

her üç ayın sonunda.

Sevinirdi,

Kocaman bir kara kediyi okşamış gibi ellerim.

Sarımsak kokulu fötr şapkalı amcalarla,

Muhabbet ederdik kuyrukta.

Bizler sarımsak kokan uzun bir dizenin,

Fötr şapkalı kelimeleriydik,

Çürük dişlerimizle bizler,

Dökülmüş harfler gibi kelimelerden,

Saf ve pembe gülümserdik.

Bizler her üç ayın sonunda yeniden doğan bebeklerdik.

Neden ilerlemiyor bu kuyruk derdik,

Neden hep aynı yerdeyiz,

Hayattan söz edilirdi,

Zor denirdi,

Ve ardından susulurdu mutlaka.

Fötr şapkalı amcalardan biri

Ah derdi sonra,

Ah!

Kuyruk öfkeyle kıpırdanırdı o zaman.

3.

“Bir Arap şairi şöyle demiş,

Savaşta yenilen halkına,

Ağlamayın, ağlamayın, acınız azalır”

Uzun bir dize dayardı hayat her sabah karnıma

Şiir için düelloya gelmiş bir sevgili gibi,

Sorardı:

Daha yazacak mısın?

Hayır derdim,

Artık yazmayacağım.

Ama şöyle denir:

Kılıç çeken kılıçla ölür.

Ama şöyle denir:

Kaderden kaçılmaz.

Ama yazgısını yaldızlı çokomel kağıtları gibi,

Tırnaklarıyla düzeltemiyor insan.

Yıllarca biriktirdim

rengarenk çokomel kağıtlarını kitap aralarında.

Aşık olduğumda,

Çikolata kokardı kırmızı yazgım.

hayatıma hayat diyemem artık.

sarı yazgım her sonbahar onu

biraz daha fazla, ömür yaptı.

Maviye de, yeşile de dili dönmez ömrümün artık.

Kara yazgımı şimdi kim bilir

Hangi kitabın arasında saklıyorsun tanrım?

Ah.. dedim sonra

Ah!

İç ses, diye söylendim,

Başımda rüzgar vardı

Başımda uğultular...

Kalbim usulca kıpırdardı

Ve ses çıkarırdı dokununca

Çan çiçeğiyle karıştırırdı onu belki

Bir başkası olsa.

Başımda rüzgar vardı,

Yine esiyordum

Hızla dönmeye başladı kalbim

Rüzgargülüyle karıştırırdı onu belki

Bir başkası olsa.

Başımda uğultular...

Fırtına çıktı sonra,

Yaşadığını anladı kalbim,

Böyle yaşanamaz derdi

Bir başkası olsa.

Bir zamanlar meydan okumak isterdim.

Kaç meydanını okudum da bu hayatın.

Yalnızca iki harfini öğrendim:

A

H!

Ah benim nergis kokulu cehaletim...

Ruj lekeleri bıraktın bardaklarda

Anlatmak isterdin kendini durmadan

Bir bardağa bile olsa.

Ne diyecektin, ne söyleyecektin

Şairlerin şahı olsan,

Bir AH’dan başka.

Ah benim nergis kokulu cehaletim

Bana yıllarca, bunca sözü boşa söylettin.

AH!

Güçlü bir el silkeledi beni sonra

Sanırım tanrının eliydi,

Sayamadım kaç ah döküldü dallarımdan,

Çok şey görmüşüm gibi

Ve çok şey geçmiş gibi başımdan

Ah dedim sonra,

Ah!

İç ses, diye söylendim.

Gel!

Ahlar ağacından sen de biraz meyve topla.

Vasiyetimdir:

Bin ahımın hakkı toprağa kalsın...

Didem Madak / Ah'lar Ağacı ⁸

Son Söz: 

"Az sonra ölecek birinin gözleriyle dünyaya baktığımızda hayatın her yerinden şiirin fışkırdığını görürüz."⁴

•••

Kaynaklar

¹ Hakan Şarkdemir, Poetik Hikem, "Modernliğe Geri Dönüş", 87, (Ebabil Yayınları, 2018 )

² Hayriye Ünal, Tahlil Tahrip İnşa, "Acıyı Hangi Dile Tercüme Etsek Şimdi Yalan Olur Pollyanna", 411 (Hece Yayınları,2014)

³Kadriye Keskin, Didem Madak Şiirlerinde Kadın Duyarlılığı, Yüksek Lisans Tezi, (Bursa 2019)

İleri Okumalar

⁴Varlık Dergisi, Sayı:1141, 1 Ekim 2002, Didem Madak'la Röportaj, https://www.edebiyathaber.net/didem-madakla-soylesi/

⁵Didem Madak Şiiri, https://youtu.be/NmTFRqS-WSo

⁶ Didem Madak, Grapon Kağıtları, Metis Yayınları 2000

⁷Didem Madak, Pulbiber Mahallesi, Metis Yayınları, 2007

⁸Didem Madak, Ah'lar Ağacı, Metis Yayınları 2002